7NEWS.az olaraq ilk öncə RBC-nin maraqlı yanaşmasını diqqətə çatdıraq: Avtomobil nömrələrinin Balkanları yeni müharibəyə yaxınlaşdırdı, Kosovo serblərinin hiddət səbəbi bəlli oldu, Rusiyanın münaqişədən yararlanmağa çalışır və Ukrayna Kosovanın müstəqilliyini niyə tanıdı?

 

Son bir neçə gündə Avropa diplomatiyası Ukraynadakı müharibədən daha çox başqa işlərlə məşğul olub. Brüssel qitədə - yerli serblərlə albanlar arasında qarşıdurmanın son bir neçə ildə ən yüksək həddə çatdığı Kosovoda növbəti müharibənin başlayacağından narahat idi. Və münaqişəyə səbəb avtomobillərin nömrələrindəki yazılar olub. Ancaq səbəblər, əlbəttə ki, daha dərindir.

 

Əhalinin 90%-dən çoxunu etnik albanların təşkil etdiyi Kosovo 1998-99-cu illər müharibəsinin nəticələrinə görə o vaxtkı Yuqoslaviyadan (buraya yalnız Serbiya və Monteneqronun daxil olduğu) ayrıldı. Həlledici rolu NATO təyyarələrinin - Yuqoslaviyada hakim Slobodan Miloşeviç rejiminə qarşı yönəlmiş Müttəfiq Qüvvələrin əməliyyatı ilə bombalaması oynadı.

 

O vaxtkı Rusiya hökuməti bu əməliyyatın qəti əleyhinə idi, Moskvada "qardaş Yuqoslaviya”ya dəstək üçün bir neçə gün aksiyalar keçirildi. Ehtimal olunur ki, 90-cı illərin birinci yarısında o qədər də dəbdə olmayan anti-Qərb və anti-Amerika əhval-ruhiyyəsi məhz o vaxt Rusiya Federasiyasında yenidən möhkəm oturmuşdu.

 

2008-ci ildə Kosovo Serbiyadan müstəqilliyini elan etdi və tədricən beynəlxalq səviyyədə tanındı. Hazırda respublikanın müstəqilliyini yüzə yaxın ölkə, o cümlədən ABŞ və Aİ-nin əksər üzvləri tanıyır. Serbiya, təbii ki, Kosovonun, eləcə də BMT Təhlükəsizlik Şurasının daimi üzvləri olan Çin və Rusiya Federasiyasının müstəqilliyini tanımırdı.

 

Kosovoda 1999-cu ildən bəri heç bir döyüş olmayıb, lakin bölgə həmişə gərginlik mənbəyi olub, küçə iğtişaşları həmişə öz qaydasında olub. Səbəb təkcə Serbiyanın onun müstəqilliyini tanımaması deyil. Amma onu da nəzərə almaq lazımdır ki, 1,8 milyonluq Kosovonun özündə problemli bölgə var - Şimali Kosovo, 50 minə yaxın insanın yaşadığı Kiyevdən çox da böyük olmayan ərazi. Oradakıların böyük əksəriyyəti Belqrada sadiq qalan və Priştinanı qanuni hökumət kimi qəbul etməyən serblərdir.

 

Son on ildə avropalıların fəal iştirakı ilə respublika daxilində gərginlik azalıb, Kosovo ilə bütövlükdə Serbiya arasında münasibətlərin normallaşması istiqamətində addımlar atılıb. Lakin Priştina heç vaxt Şimali Kosovo ərazisi üzərində tam nəzarəti ələ keçirə bilməyib.

 

Bu yay Kosovo hakimiyyəti avtomobillərdə Serb nömrələrindən istifadəni qadağan etməklə bütün ölkə ərazisində vahid qaydaların tətbiqi istiqamətində daha bir addım atmağa çalışıb. Serb nömrələrini idarə edən Kosovo serbləri bunu öz hüquqlarına növbəti hücum kimi qəbul etdilər və tabe olmaqdan imtina etdilər. Sırf texniki sual əvvəldən müstəsna siyasi xarakter aldı.

 

Ehtiraslar sürətlə qızmağa başladı, avropalıların və xüsusilə amerikalıların müdaxiləsi ilə yeni qaydaların tətbiqi tarixi bir neçə dəfə, sözün əsl mənasında, son anda təxirə salındı. Münaqişənin növbəti raundunda Serb siyahısı partiyası tərəfindən təmsil olunan Kosovo serbləri demarş etdi - onlar serb hakimləri və polisləri ilə birlikdə Şimali Kosovonun hakimiyyətini tərk etdilər.

 

Nəticədə avtomobil nömrələri ilə bağlı məsələ qarşılıqlı güzəştlərdən sonra həll olunub. Ancaq dərhal yeni bir problem ortaya çıxdı. Şimali Kosovoda erkən seçkilər dekabrın 18-nə təyin edilmişdi - axı, serb deputatlar mandatlarını tərk etdikdən sonra yerli hakimiyyət orqanları funksional deyil. Şimali Kosovonun əsas partiyası olan Serb siyahısı seçkilərdə iştirakdan imtina edərək, seçkiləri prinsipcə pozmaq qərarına gəlib. Təbii ki, Belqradın və şəxsən Serbiya Prezidenti Aleksandr Vuçiçin tam dəstəyi ilə.

 

Bölgədə iğtişaşlar və seçki məntəqələrinə hücumlar başlayıb. Etirazçılardan biri, keçmiş serb polisi terrorizm ittihamı ilə Kosovo polisi tərəfindən saxlanılıb və bu, daha da genişlənib. Hətta yerli seçkilərin gələn ilin aprel ayına təxirə salınması da gərginliyi azaltmadı, əksinə: serblər yük maşınları ilə yolları bağladılar, Kosovo polisinə və hətta Avropa İttifaqından olan sülhməramlılara hücum etdilər. Serbiya prezidenti Aleksandr Vuçiç Şimali Kosovoya serb qoşunlarının göndərilməsi üçün icazə almaq üçün NATO-ya müraciət edəcəyini vəd edib, dekabrın 15-də müvafiq sorğu alınıb.

 

Kiçik bir bölgədə yerli seçkilərlə bağlı münaqişə geosiyasi miqyas aldı və Avropa Birliyinin birinci şəxsləri vəziyyətə müdaxilə etməli oldular. Aİ və ABŞ nümayəndələri Serbiya prezidenti Vuçiç və Kosovonun baş naziri Albin Kurti ilə danışıqlar aparıblar.

 

Amma ən əsası, avropalılar Serbiya və Kosovo arasında qlobal sülh nizamlanması üçün fransız-alman müəllifi olan başqa bir plan gətirdilər. Onun məzmunu ictimaiyyətə təqdim edilmədi, lakin KİV-in məlumatına görə, Soyuq Müharibə dövründə kapitalist Almaniyası ilə sosialist Şərqi Almaniyanın əməkdaşlıq etdiyi "Alman modeli”ndən danışmaq olar.

 

Bu halda planda Serbiyadan Kosovonun müstəqilliyini rəsmən tanıması tələb olunmayacağı nəzərdə tutulur - bütün tərəflər bunun yaxın gələcəkdə mümkün olmadığını başa düşürlər. Eyni zamanda, iki ölkə arasında münasibətlərin normallaşması gözlənilir, Belqrad Kosovonun BMT-yə üzv olmasına mane olmamalıdır.

 

Bunun əvəzinə, çox güman ki, Şimali Kosovonu və əksəriyyətinin etnik serblər olduğu Kosovonun digər bölgələrini birləşdirəcək özünüidarəetmə orqanı olan Serb Bələdiyyələri Assosiasiyası yaradılacaq. Bundan əlavə, hər iki ölkəyə Avropaya inteqrasiyada maksimum yardım vəd edilir.

 

Əslində Brüsseldə Serbiya və Kosovonun Aİ-yə daxil olması strateji perspektivdə uzunmüddətli problemlərin həlli üçün əsas vasitə kimi qiymətləndirilir. Bu, bütövlükdə bütün Qərbi Balkanlara da aiddir, burada digər potensial alov nöqtələri var, bunlardan başlıcası Bosniya və Herseqovinadır, burada əsas problem yaradanlar da yerli serblərdir. Avropa rəsmilərinin hesablamalarına görə, Aİ-nin ümumi məkanında olmaq Balkan xalqları arasında bütün ziddiyyətləri yumşaldacaq.

 

Dekabrın 14-də Aİ kosovalılar üçün vizasız rejimlə bağlı ilkin razılaşma əldə etdi və ertəsi gün Kosovo Aİ-yə üzvlük üçün rəsmi müraciət etdi. Dekabrın 15-də Bosniya və Herseqovina Avropa İttifaqına üzv olmaq üçün namizəd ölkə statusu alıb. Bütün bunlar sadəcə olaraq Balkan probleminin həlli üçün Avropaya inteqrasiya strategiyasının həyata keçirilməsi kimi görünür. Baxmayaraq ki, Kosovonun Aİ-yə üzvlük cəhdi Belqradda mümkün qədər düşməncəsinə qarşılanır.

 

Bu arada Şimali Kosovoda gərginlik qalmaqdadır, lakin görünən odur ki, tərəflər qırmızı xəttdən bir qədər uzaqlaşıblar. Yenə də üçüncü tərəfin, təbii ki, Rusiyanın müdaxiləsi vəziyyəti gərginləşdirə bilər.

 

İkinci cəbhə

İndiki münaqişədə Moskva təbii olaraq Kosovo serblərinin və Belqradın tərəfini tutdu. Rusiya Xarici İşlər Nazirliyi Vuçiçin serb qoşunlarını Kosovonun şimalına göndərmək ideyasını dəstəklədi, bu apriori genişmiqyaslı qan tökülməsi demək olardı. Rəsmi ritorika və təbliğat (Serbiyada, Russia Today və Sputnik saxta xəbərlərin əsas mənbəyidir) həmçinin Kosovo hakimiyyətinin "Qərb ağaları” və "serblərin zülmü” haqqında rəvayətləri təbliğ edir.

 

Kreml 2014-cü ildən bəri Kosovonun müstəqillik əldə etməsi hekayəsindən fəal şəkildə istifadə edir, Krımın qanunsuz ilhaqına haqq qazandırmağa çalışır. Mesaj belədir: əgər Qərbin köməyi ilə ölkənin bir hissəsi müstəqil olaraq tanınıbsa, onda Rusiya niyə başqa bir ölkəni parçalaya bilmir - baxmayaraq ki, Kosovodakı münaqişə Krımdakı vəziyyətdən fərqli olaraq, tamamilə real ilkin şərtlər. Ona görə də Vladimir Putinin bu cür ritorikası Qərbdə qəti şəkildə rədd edilir.

 

Rusiya Federasiyasının Ukraynaya genişmiqyaslı işğalının başlaması ilə Rusiyanın Kosovoda və bütövlükdə Balkanlarda vəziyyəti süni şəkildə gərginləşdirməyə cəhd edə biləcəyi ilə bağlı danışıqlar yenidən başladı. Obyektiv olaraq, Avropada yeni qaynar nöqtənin yaranması Qərbin diqqətini, vaxtını və resurslarını səpələyərək, onu Ukraynadan yayındıracağından Moskva üçün mümkün qədər faydalı olardı. Və potensial olaraq, bu, Rusiyaya "Ukrayna məsələsində” sövdələşmə variantı verə bilər: Kosovoda gərginliyin azaldılması müqabilində Ukraynada bəzi güzəştlərə nail olmaq. Moskvanın Belqrada təsirini nəzərə alsaq, bu, olduqca realdır.

 

Hələlik Serbiya Rusiyaya qarşı sanksiyalara qoşulmayıb və ölkə əhalisinin əksəriyyəti hakimiyyətin bu siyasətini dəstəkləyir. Serbiya ucuz qaz almaqla iqtisadi cəhətdən Rusiya Federasiyasından asılıdır. "Rus pravoslav qardaşları”nın tarixinə və mifologiyasına əsaslanan ənənəvi müttəfiqlik münasibətləri də mühüm rol oynayır. Ukraynaya qarşı təcavüzü açıq şəkildə dəstəkləyən müxtəlif rusiyapərəst birləşmələr Serbiyada özlərini mümkün qədər azad hiss edirlər. Eyni zamanda, ölkə 2012-ci ildən Aİ-yə üzv olmaq üçün namizəd ölkə statusunda olmaqla rəsmi olaraq avropapərəst kurs aparır.

 

Nail Qurbanov

7NEWS.az