İşğaldan azad olunmuş ərazilərə böyük qayıdışı zəruri edən əsas amillər - TƏHLİL

Azərbaycanın 30 ildən artıq müddətdə işğal altında olan əraziləri azad edildikdən sonra məcburi köçkün vətəndaşlarımızın öz doğma yurd-yuvalarına qayıtmaq istəyi onların təbii haqqıdır. İnsanların doğulub boya başa çatdığı ərazilərdə yaşamaq hüququ demək olar bütün beynəlxalq konvensiyalarda öz əksini tapdığı üçün dünya birliyi hər zaman insanların bu tip təbii hüquqlarının qarşısını alan hallarla mübarizəni prioritet məsələ kimi qabardır. Lakin buna baxmayaraq real həyatda münaqişələr səbəbindən insanların təbii məskunlaşma ərazilərini zorla tərk etmə hallarının qarşısının almaqda dünya birliyi hər zaman aciz durumda olub. Belə olmasaydı, dünya ictimayyəti 30 ildən artıq bir müddətdə Ermənilərin Azərbaycan ərazilərini işğalda saxlaması və bu əraziləri məcburi tərk etməli olmuş yüz minlərlə insanın öz yurd-yuvaların didərgin düşməsinə göz yummazdı.
Azərbyacan xalqı Ali baş komandan İlham Əliyevin "dəmir yumruğ”u ətrafında birləşərək öz torpaqlarını hərbi-siyasi yolla azad etməyə nail oldu və hazırki məqamda ölkəmizin qarşısında duran əsas hədəf, nə qədər mümkündür qısa müddətdə həmin ərazilərdə yaşayışın bərpa olunması, insanların öz dədə-baba torpaqlarına qaytarılmasının təmin edilməsidir.
Bunun da əsas səbəbi beynəlxalq konvensiyalarla bağlı deyil, ilk növbədə cəmiyyətdə mövcud mənəvi-psixoloji tələblə bağlıdır. 30 ildir vətən həsrətində olan insanlarımız tez müddətdə doğma yuvalarına qayıtmaq istəyirlər. Eyni zamanda torpaqların azad olunması üçün itkilər vermiş cəmiyyətdə də uğrunda şəhid verdiyi ərazilərdə firavan həyatın qayıtdığına şahid olma tələbi mövcuddur. Qısacası, bununla bağlı cəmiyyətdə ciddi sosial sifariş mövcud olduğu üçün dövlət qısa müddətdə insanların işğaldan azad olunan torpaqlara qayıdışını təmin etmək niyyətindədir.
Ancaq məsələ tək bununla bitmir: Qısa müddətdə işğaldan azad olunmuş torpaqlara böyük qayıdışı şərtləndirən digər siyasi amillər də mövcuddur.
Birincisi əhali qısa müddətdə həmin ərazilərə yerləşdirilməlidir ki, bu ərazilər "boz zona” olmaq statusundan çıxsın və burada həyat axarı normala qayıtsın. Ərazinin azərbaycanlılarla məskunlaşdırılması ilk növbədə ona görə lazımdır ki, bu torpaqlar de-yure olduğu kimi, de fakto da azərbaycanlaşdırılsın. Nə qədər qəribə səslənsə də, əslində hər-hansı ərazinin təhlükəsizliyini təmin edən əsas amil orada yerləşdirilmiş hərbi qüvvələrin sayı ilə deyil, dinc əhalinin ərazini mənimsəməsi səviyyəsidir. Məskunlaşma səviyyəsi hər nə qədər azdırsa həmin ərazinin mübahisələndirilmə riski bir o qədər çox olmaqla yanaşı, hərbi insident və müdaxilənin baş vermə ehtimalı da böyükdür.
Məskunlaşmanın qısa müddətdə həyata keçirilməsini zəruri edən digər siyasi amil isə ərazidə etnik tərkibin formalaşdırılmasının əhəmiyyəti ilə bağlıdır.
Yalnız quru statistikaya istinad etsək, bu gün, faktiki olaraq Azərbaycanın işğaldan azad olunmuş ərazilərində - bu təxminən 17 min kv. km ərazi deməkdir – yaşayan əhalinin etnik tərkibi 100 faiz ermənilərdən ibarətdir. Bu böyük bir ərazidə sayları cəmi 25 min olsa da, ermənilərdən başqa heç bir millət məskunlaşmayıb. İstənilən ərazidə yaşayan əhalinin etnik mənsubiyyəti bu, və ya digər ölkənin həmin əraziyə müdaxiləsi üçün hüquqi olmasa belə, mənəvi səbəb, yaxud siyasi bəhanə yaradır. Məsələn, Ukraynanın Donetsk və Luqansk əyalətlərindəki separatçıların dəstəklənməsini Rusiya həmin ərazidə yaşayanların rus millətindən olması ilə əsaslandırır. Hətta bunu əminliklə söyləmək olar ki, işğaldan azad olunmuş ərazilərin əhalisinin etnik tərkibinin 100 faiz erməni olması rus sülhməramlılarının (oxu qoşunlarının) əraziyə yerləşdirilməsi üçün mənəvi-hüquqi əsas yaratdı. Doğrudur, rus sülhməramlılarının 5 il müddətinə Azərbaycan ərazisində qalmaları 10 noyabr bəyanatıyla razılaşdırılıb və həmin tarixə onların bizim ərazimizdən çıxarılacağına heç bir şübhə yoxdur. Lakin qeyd olunan "mənəvi-hüquqi əsas” 5 il müddətinə tam ortadan qalxmalıdır ki, Rusiyanın hansısa siyasi bəhanə irəli sürməsi üçün əsası qalmasın. Demək ki, Azərbaycanın bu əraziləri tam məskunlaşdırılmasını təmin etməsi üçün 5 il vaxtı var – hətta artıq 4 il.
Məskunlaşmaya dair digər vacib amil isə Azərbaycanın uzunmüddətli demoqrafik strategiyası ilə bağlı ola bilər.
Burada söhbət birinci növbədə ondan gedir ki, gələcəkdə ölkənin erməni separat meyilləri ilə qarşılaşmaması, bu meyillərdən xarici ölkələrin istifadə etmə ehtimallarına yol verilməməsi üçün Azərbaycan ərazisində qalmış 25 min erməninin tədricən Azərbaycan cəmiyyətinə mədəni inteqrasiyası həyata keçirilməli, ardınca isə onlar assimilə olunmalıdır. Bu proses Azərbaycanın tarixi qərb torpaqlarına doğru davam etməli, Zəngəzur dəhlizinin işə düşməsiylə Ermənistan ərazisndə yaşayan ermənilər türklər tərəfindən assimilyasi baş tutmalıdır ki, tədricən bu ölkə mono etnik dövlət olmaqdan çıxsın. Ermənistan monoetnizmdən çıxacağı halda erməni cəmiyyətində qonşu ölkələrə olan xroniki nifrət hissi aradan qalxsın. Bu amil ümumilikdə regionun təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün vacibdir.
Qeyd olunan səbəblərdən Ermənistan azərbaycanlıların doğma torpaqlarında məskunlaşma prosesinə süni əngəllər yaradır. Əsas əngəl isə ərazilərin minalardan təmizlənməsinin yubadılmasıdır. Prezident İlham Əliyevin son açıqlamasında Ermənistan tərəfinin təqdim etdiyi mina xəritələrinin 25 faiz həqiqətə uyğun olduğunu bildirməsi bir daha sübut edir ki, Yerevan ərazilərə azərbaycanlıların məskunlaşdırılmasını yubadmağa çalışır.
Məskunlaşmanı gecikdirən digər vacib amil isə, bölgənin bütövlükdə ermənilər tərəfindən dağıdılması, faktiki olaraq yararlı infrastkturun mövcud olmamasıdır.
Prezidentin ifadələri ilə desək Azərbaycan "Livan dövləti boyda” ərazini tamamilə yenidən qurmalıdır ki, tam məskunlaşma başa çatsın. Bununla belə, prezident İlham Əliyev artıq ilin sonuna kimi ilk yaşayış məntəqələrinin istifadəyə veriləcəyini deyir, eyni zamanda, Şuşanın məskunlaşdırılması prosesinə start veriləcəyini də gizlətmir.
Tofiq Vahid
7NEWS.az
Material Azərbaycan Respublikası Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanmışdır.İstiqamətin kodu 6.3.7

Xəbər lenti
-
13:29Səbuhi Abbasov: "Bütün tör-tüküntülər "Rus evi" kimi sökülüb atılacaq"
-
21:19Rusiyanın Azərbaycandakı şəbəkəsi ifşa edildi - Siyahıda onlar var
-
16:34"Azərişıq" ASC-nin yaranmasının 10-cu ildönümünə həsr edilmiş imic çarxı (VİDEO)
-
15:05İşıqlı Azərbaycan naminə 10 yaşın mübarək “Azərişıq”!
-
12:06DİN məktəbdə paylanan vərəqlərə aydınlıq gətirdi, valideynlərə çağırış etdi
-
17:50Muxtar Babayev vəzifəsindən azad olundu
-
14:23“Fransa dəyirmanına su tökən naxələflər...” - Deputat sərt danışdı
-
10:56Mingəçevir Dövlət Universiteti (MDU) və Mərkəzi Aran Regional Təhsil İdarəsinin (MARTİ) birgə təşkilatçılığı ilə “Konstitusiya və Suverenlik İli” çərçivəsində elmi konfrans keçirilib
-
10:15Hikmət Hacıyevin İran səfəri: DİPLOMATİYANIN AZƏRBAYCAN MODELİ
-
16:35Səfirimizin Rusiya XİN-ə çağırılmasına rəsmi reaksiya
-
14:41İlham Əliyev İsrail İqtisadi Forumunun həmtəsisçisini qəbul etdi (YENİLƏNİB)
-
14:03SOCAR qonşusunu ölümcül döyən Təhmas Rüstəmovla bağlı niyə susur? - AUDİT RƏİSİNİN GİZLİNLƏRİ
-
15:44Azərbaycanlı Gənclər Dünya İlkini Gerçəkləşdirdi: "Oxumaq Qazandırır" Layihəsi ilə Kitab Oxumaq Yenidən Trend Olur!
-
10:41"Yaşıl dünya naminə ECO summit" layihəsi həyata keçirilib
-
15:16Təhmas Rüstəmov qonşusunu ölümcül döydü: CƏZASI NƏ OLA BİLƏR?
-
17:53QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin kollektivi Şəhidlər xiyabanını ziyarət edib
-
17:49QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Agentliyinin kollektivi Şəhidlər xiyabanını ziyarət edib
-
14:07ABŞ Ərdoğandan kömək istəyib
-
10:58Azərbaycan və Türkiyə birgə hərbi təlim keçirəcək
-
13:11ASGA “AzeArt” adlı mobil tətbiq yaradacaq: MƏDƏNİYYƏT NAZİRLİYİNİN DƏSTƏYİ İLƏ
-
13:432025-ci il “Konstitusiya və Suverenlik İli” elan edildi
-
12:31"Cəsarətiniz varsa, çıxın efirə, Azərbaycan xalqından üzr istəyin" - Səbuhi Abbasov
-
19:25Millət vəkili Ramil Həsən ənənəvi "Həmrəylik" aksiyasına start verdi
-
15:06Prezident təyyarə qəzası ilə bağlı müşavirə keçirdi
-
10:56"İdmançılarımıza ən yüksək qiyməti Prezident İlham Əliyev verib"
-
15:57Hikmət Hacıyev Pakistan səfirini qəbul etdi
-
12:44Prezident bu şəxsləri təltif etdi (SİYAHI)
-
11:48“InvestAZ”dan dünya maliyyə bazarları ilə bağlı həftəlik analiz
-
17:22"Onların bizə batırmaq istədikləri dişləri artıq sınıb" - İlham Əliyev Fransa və Paşinyanın havadarlarına öz yerini göstərdi
-
13:02Səbuhi Abbasov: “Media savadlılığının təmin edilməsi sağlam informasiya mühitini formalaşdıracaq”
-
10:18"Azərbaycan-Slavyan ölkələri gənclərinin Lənkəran Forumu" başa çatdı – FOTOLAR
-
13:26“Ölümü öldürən adam...”
-
09:35Prezidentdən Heydər Əliyevin anım günü ilə bağlı paylaşım (FOTO)
-
09:33Heydər Əliyevin vəfatından 21 il ötür
-
09:31Mehriban Əliyeva Heydər Əliyevin anım günü ilə bağlı paylaşım etdi
-
11:11Gələcəyə baxış: təhsil və iş dünyasında yeni çağırışlar – FOTO
-
11:21Qərbin bəzi dairələrindən alınan qanunsuz pullar milli maraqlarımızın zədələnməsinə hesablanıb - Səbuhi Abbasov
-
10:59Rumıniya “ASAN xidmət” təcrübəsini öyrənir
-
15:46Özbəkistan-Azərbaycan QHT-lərinin Əməkdaşlıq Forumu sessiyalarla davam edib
-
17:20Geosiyasi bədən real Vətənə qarşı
Digər xəbərlər
-
AZƏRBAYCAN, MANŞET, DİASPORAMIZ DÜNYADA
Türkiyənin Kahramanmaraş bölgəsinə növbəti humanitar yardım göndərilib
-
AZƏRBAYCAN, MANŞET
“Heydər Əliyev doğma Vətənin xilası naminə misilsiz fədakarlıq nümayiş etdirdi” - QURTULUŞ GÜNÜ
-
AZƏRBAYCAN, MANŞET
7NEWS.az saytı 9 yaşını qeyd edir
-
AZƏRBAYCAN, MANŞET
“Bu məfkurə Azərbaycanın müasir dünyada bir millət və bir dövlət kimi yerini müəyyən etdi” - TƏHLİL
-
AZƏRBAYCAN, MANŞET, GÜNDƏM
“Erməni millətçiləri tarixin müxtəlif dövrlərində soydaşlarımıza qarşı soyqırımlar həyata keçiriblər” - TƏHLİL
-
AZƏRBAYCAN, MANŞET, GÜNDƏM
Azərbaycan-Gürcüstan Gənclərinin I Qarabağ Forumu keçiriləcək – GƏNCLƏR FONDUNU DƏSTƏYİ İLƏ
-
AZƏRBAYCAN, MANŞET
“Bu aksiya beynəlxalq hüquqa, BMT konvensiyalarına, eləcə də Azərbaycanın ərazi bütövlüyü prinsiplərinə uyğundur” - TƏHLİL
-
AZƏRBAYCAN, MANŞET
Azərbaycanın mədəniyyətlərarası dialoqun inkişafı sahəsində gördüyü işlər yüksək qiymətləndirilir – TƏHLİL
-
AZƏRBAYCAN, MANŞET
İşğaldan azad olunmuş ərazilərə böyük qayıdışı zəruri edən əsas amillər - TƏHLİL